Diskors kommemorattiv mill-Professur Henry Frendo – 6 ta’ Settembru, 2010
Nerik kien Malti, minn missier u nanniet ta’ razza Għawdxija, fl-ambitu legali, Pawlin, joqgħod fit-Triq tal-Ganċ, Strada San Giovanni, kantuniera ma’ Strada San Paolo, lokalità li hi stess kienet benniena tradizzjonali ta’ identità nazzjonali u ta’ patrijottiżmu. Kien wieħed mill-ewwel politiċi Maltin magħruf aħjar popolarment b’ismu bil-Malti – ‘Nerik’, minn Enrico. Minn ommu, Nerik, ossia Henri, kellu influwenza Italo-Franċiża, kożmopolita u kontinentali, kif wara kollox kellhom bosta Maltin edukati tal-ġenerazzjoni tiegħu u dawk ta’ qabilha, speċjalment, imma mhux biss, professjonisti u ekkleżjastiċi, sa minn qabel u wara r-Risorgimento. Nerik studja f’Malta kif ukoll f’żewġ universitajiet Taljani rinomati, fiż-żmien meta l-unifikazzjoni Taljana ‘risorġimentali’ kienet bdiet tfarfar gwenħajha u tasserixxi ruħha, għad li mill-espansjoni imperjalista tas-seklu ta’ qabel, speċjalment dik Ingliża, l-Italja, sa issa kien messha ftit li xejn. Fl-1911 ħadet it-Tripolitanja.
Fid-dawl ta’ dawn l-influwenzi għammiela fl-għaġna patrijottika ta’ dan il-politiku, x’kien allura n-nazzjonaliżmu ta’ Nerik?
In-nazzjonaliżmu ta’ Nerik kien qabel xejn wieħed kulturali, kulturali iżjed milli etniku, għalkemm xi Maltin, speċjalment qabel it-Tieni Gwerra, kienu jqisu lilhom infushom “Taljani ta’ Malta”, desinjazzjoni li kienet tintuża sa minn ħafna qabel mill-Maltin fl-emigrazzjoni sabiex jindikaw il-provenjenza tagħhom.[7] Marbuta mal-kultura però, kien hemm dejjem il-politika, u fuq kollox il-jedd kostituzzjonali. Ta’ min hi Malta? Min suppost jiggvernaha? B’risq min? X’kienu tassew u fit-tul l-identità u l-ġejjieni tagħha? X’seta’ jikseb tabilħaqq il-bniedem mingħajr l-awtonomija tiegħu?
L-aspetti soċjo-ekonomiċi fl-ideoloġija ta’ Mizzi
Nerik ma kien xejn inqas konxju mill-ħtiġiet ekonomiċi u finanzjarji; ġabar mill-esperjenzi u l-istudji tiegħu kuxjenza liberali u sekolari f’kuntest Kattoliku modern. Fost il-partiti li kkontestaw l-ewwel elezzjonijiet taħt il-gvern responsabbli, il-Partit Demokratiku Nazzjonalista ta’ Nerik kien meta pparagunat innovattiv, anki radikali. Jitkellem dwar il-ħtieġa għad-devoluzzjoni u għad-diċentralizzazzjoni fl-amministrazzjoni. Jipproponi tribunal tal-arbitraġġ għal kwistjonijiet industrijali u tax-xogħol. Jiċċensura l-piena kapitali. Isemmi l-kumpens għal min ikorri fuq ix-xogħol; forom tal-assigurazzjoni; il-pensjoni tax-xjuħ, inkluż fond għar-romol u l-orfni. Irid leġiżlazzjoni dwar l-għaqdiet sindikali – ‘società di mutuo soccorso’ u dawk li bdew jissejħu unions – u dwar il-fabbriki. Ried riformi fil-kodiċijiet penali, kummerċjali u marittimi. U jikkritika lill-Panzavecchjani tal-Unione Politica Maltese għax dawn kienu wisq borgiżi, wisq intransiġenti u konservattivi, antikwati u eċċentriċi; mhux interessati biżżejjed fil-klassi tal-ħaddiema, mhux lesti jċedulha l-ispazju. Mingħajr ma jaċċetta s-soċjaliżmu, Nerik ried jara “riformi kbar biex tittejjeb il-ħajja tal-klassijiet tal-ħaddiema mingħajr ma jitweġġgħu l-interessi akkwistati tal-klassi tan-nofs.” Fl-edukazzjoni, Mizzi ried jara l-pari passu, it-tagħlim parallel kemm tal-Ingliż kif ukoll tat-Taljan – politika li Strickland dejjem opponieha b’ħiltu kollha peress li dan l-Imperjalist prim ried effettivament jirrendi lill-Maltin kemm jista’ jkun, kif stqarr, ‘Ingliżi fi ħsiebhom, f’għemilhom u fil-fatt’.[8]
L-aspetti soċjo-ekonomiċi fl-ideoloġija ta’ Mizzi ftit huma magħrufa, għalkemm biż-żmien kollha seħħew. Dan, in parti, għaliex il-politika u l-interpretazzjoni imperjalista sfigurat l-immaġni u l-memorja kollha ta’ Nerik Mizzi fl-istorjografija kolonjali; filwaqt li ġenerazzjoni wara l-oħra ta’ żgħażagħ Maltin, sal-lum baqgħu sajmin minn tagħlim struwit, professjonali u komunikattiv ta’ xeħta post-kolonjali fl-iskejjel Maltin, minkejja l-indipendenza. B’dispett, bħala insult, l-awtoritajiet governattivi u l-imperjalisti Maltin ġieli xebbħu lil Nerik ma’, ngħidu aħna, Eamon De Valera (Malta’s De Valera), kif jagħmel Sir Augustus Bartolo fid-Daily Malta Chronicle, dik li sfat attakkata fis-Sette Giugno. De Valera illum hu eroj Irlandiż, l-ewwel President tal-Irlanda indipendenti; f’dak iż-żmien iżda, dik it-tixbiha ta’ Mizzi ma’ De Valera u oħrajn bħalu kienet waħda gravi u ta’ dannu. Kienet tfisser periklu, żlealtà, estremiżmu. Ma stajtx, kif darba qal il-Konti Sir Gerald Strickland, tkun “leali lejn ir-Ré u lejn Nerik Mizzi” fl-istess ħin.[9] Fi kliem ieħor, Nerik kien żleali, kritiku, xewwiex, aġitatur, oqogħdulu attenti, ibżgħu minnu, dan nazzjonalist perikoluż.
Patrijott u anti-kolonjalista ddikjarat
Żleali lejn il-Kuruna Ingliża fis-sens Stricklandjan, Nerik seta’ kien tabilħaqq, għax kien jara l-ewwel dak li hu ħass u emmen li kien l-aħjar interess ta’ Malta; kien patrijott u anti-kolonjalista ddikjarat. Iżda l-lealtà li rridu nkejluh biha llum m’hijiex iżjed, jekk qatt kienet, dik lejn il-Kuruna Ingliża u lejn l-Imperu Britanniku. Hi l-lealtà lejn art twelidu, lejn id-drittijiet u l-ħtiġiet ta’ niesha fuq medda taż-żmien. U lejn dak li, fis-sentimenti ta’ moħħu u ta’ dawk ta’ qablu, kienu l-karatteristiċi li lil Malta kienu jiddistingwuha, jelevawha, jipproteġuha u jmantnuha, f’kontinwità u f’dinjità mal-passat tagħha stess. Dan, fil-kuntesti storiċi, ġeografiċi, kulturali, reliġjużi, spiritwali u, iva, anki lingwistiċi tagħha. Kienet din Malta ‘Mizzjana’, idealizzata, Malta piccola fior del mondo, Malta li ħtiġilha tikkonfronta u tirribatti s-suppost superjorità politika, razzjali, finanzjarja u lingwistika ta’ min kien jaħkimha. Malta li ħtiġilha wkoll iżżomm ħajt ta’ kenn, tarka ta’ separazzjoni, wirt tradizzjonali ta’ mentalità marbut mal-identità u l-amorproprju, kontra l-ingliżizzazzjoni f’kull sens, ir-razziżmu fil-wiċċ, kif ukoll dak invers li baqa’ ħaj, u d-despotiżmu militari. L-Italja viċina nħasset bħala l-vera r-ruħ kulturali-spiritwali, bil-letteratura u l-mużika, bil-liġi u r-reliġjon b’kollox.
L-akkuża tal-irredentiżmu, li baqgħet imċappsa ma’ Nerik sa mewtu, kienet serja, mhux tant fiha nfisha, imma għax għall-Ingliżi kienet tfisser insubordinazzjoni ta’ sudditu, sfida lill-interessi u l-prestiġju tagħhom. Allura meta, wara li ntalbu jiġu jgħinu lill-Maltin fl-insurrezzjoni fejn tilfu ħajjithom eluf ta’ Maltin, fit-Trattat ta’ Amiens tal-1802, l-Ingliżi kienu lesti jirritornaw Malta lill-Ordni arbitrarjament, dik x’lealtà kienet? Illum nafu li malli faqqgħet it-Tieni Gwerra u Hitler beda jiġri b’kulħadd, il-Kabinett Ingliż iddiskuta aktar minn darba l-possibbiltà li jagħti Malta lil Mussolini ħalli dan jibqa’ newtrali; x’aktarx hemm anki skambji ta’ ittri f’dan is-sens. Dik x’lealtà kienet? Lejn min kienet? Meta l-Perit Dominic Mintoff talab l-għaqda ta’ Malta mal-Ingilterra fis-snin ħamsin – talba li ħafna appoġġjawha – l-Ingliżi fil-bidu għorku jdejhom bil-ferħ. Il-lealtà lejn min kienet?
Il-filosofija tal-Italjanità u l-Latinità ta’ Malta
L-akkuża dwar il-politika – anzi l-filosofija – tal-Italjanità u l-Latinità, bħala ħafna ħela ta’ żmien kontra l-interess tal-poplu, jew bħala stupidaġni, speċi ta’ ġennata, m’hi xejn inqas nieqsa mill-verità u mill-istruzzjoni. Kull min jaf xi ħaġa dwar l-intimità profonda li jimplika l-għarfien u l-użu ta’ lingwa tradizzjonali f’soċjetà, ħolqa minn ġenerazzjoni għal oħra, malajr jifhem kif is-sostituzzjoni ta’ lingwa minn oħra, b’politika u f’kuntest kolonjali u militari, ma kenitx bħal ma tbiddel qmis – biex nuża analoġija ta’ Nerik innifsu. Lanqas ma kienet il-kwistjoni tal-lingwa xi fenomenu ta’ tensjoni u konfront ristrett għal Malta. Din insibuha kull fejn l-imperi jħokku mal-popli maħkuma jew imqar ma’ xulxin; fi Puerto Rico, fil-Filippini, f’Goa, f’Vanuatu, f’Ġibiltà, fil-Gżejjer Ijoni, f’Ċipru, fi Guam; u sal-lum stess fil-Belġju, fost l-oħrajn.[10]
L-ekwivoku fin-nazzjonaliżmu ta’ Nerik – u sa ċertu punt fin-nazzjonaliżmu Malti kollu sa wara t-Tieni Gwerra – joħroġ mill-qagħda uffiċjalment inferjuri tal-ilsien Malti, f’sitwazzjoni ppolarizzata minn battalja bejn żewġ ġganti, kalamiti letterarji u kulturali; it-Taljan u l-Ingliż, irrappreżentati minn żewġ potenzi fl-istess reġjun. Il-Malti sas-snin tletin lanqas kellu ortografija uniformi, u l-letteratura bil-Malti kienet, kif għadha xi ftit sal-lum, limitata u ċirkostritta minn bosta fatturi, fosthom iċ-ċokon, in-nuqqas ta’ suq, l-inferjorità fil-moħħ, u ċerta instabbiltà fl-użu stess tal-lingwa. Hija ħasra, li nstabu xi rimedji għaliha; iżda hu wkoll fatt li bil-‘puriżmu’ lingwistiku iżolat – Arabizzat jew, issa, Ingliżizzat u Amerikanizzat – din lanqas ma kienet se titjieb jew tgħib. Mizzi jsostni li l-Maltin la kienu Għarab u lanqas kienu Afrikani – kienu però Ewropej, effettivament Taljani, bl-identità u l-ħtiġiet partikulari tagħhom. Sadattant, il-mobilizzazzjoni Mizzjana ħolqot jew issudat il-pedamenti għal entità politika, għal opinjoni pubblika, għall-partiti politiċi, għal diskors dwar kuxjenza u interessi nazzjonali fir-rigward ta’ Malta u tal-imperu, sfortunatament fi klima ta’ dividet et imperat, li saħħnet il-partiġjaniżmu lokali. L-Italja u l-Latinità f’sens wiesa’ kienu s-salvawomu, il-boxxla ta’ Malta lejn l-Ewropa; tqisu bħala l-pont tal-gżira mal-kontinent u, f’moħħ Mizzi wara l-1911, dan il-pont beda jofroq il-baħar san-naħa l-oħra, minn Sqallija sal-Libja, issa ‘Taljana’ wkoll. It-Taljan, però kien xkiel għall-Ingliż, hekk kif il-Malti deher bħala xkiel għat-Taljan; sakemm, f’sinteżi mhux tas-soltu, bħalma jgħid it-Taljan, bejn dawn iż-żewġ litiganti, fl-aħħar gawda t-tielet wieħed.
• Ikompli ġimgħa oħra
7 Din sibtha, ngħidu aħna, inċiża fuq xi lapidi f’ċimiterji ta’ New Orleans li jmorru lura għall-ewwel deċennji tas-Seklu Dsatax.
8 Ara H. Frendo, Party Politics in a Fortress Colony (Midsea, 1979, 2nd ed. 1991), passim. Fl-2009 ħarġet edizzjoni aġġornata ta’ dan ix-xogħol bit-Taljan, monografu ta’ Studi Urbinati mill-Universita’ ta’ Urbino, Colonialismo e nazionalismo nel Mediterraneo: la lotta partitica a Malta durante l’occupazione inglese; tra assimilazione e resistenza.
9 Ibid., p. 193.
10 Ara H. Frendo, ‘Language and Nationhood’, f’Collected Papers (ed. Ellul Micallef & Fiorini, 1992), 439-471.
No comments:
Post a Comment